Dostęp do jaskiń na terenach nadzorowanych przez RDOŚ Katowice

Kwiecień 2024 przyniósł nam aktualizację odstępstw od zakazu wstępu do jaskiń na terenie rezerwatów podlegających RDOŚ Katowice. Zazwyczaj moja uwaga była skierowana głównie w stronę rezerwatu Sokole Góry, leżącego na wspomnianym obszarze, lecz przy okazji analizy nowych dokumentów, postanowiłem zerknąć trochę szerzej na temat jaskiń zlokalizowanych na RDOŚowych terenach.

Informacje i przemyślenia zebrane i spisane podczas badania tematu, przedstawiam poniżej. Może będą przydatne nie tylko dla mnie.

Jaskinie rezerwatu Sokole Góry – aktualne zasady

Kluby zrzeszone w PZA (Polski Związek Alpinizmu) mają na terenie rezerwatu Sokole Góry możliwość między innymi eksploracji jaskiń:

• Jaskinia Urwista,
• Jaskinia Koralowa,
• Jaskinia Olsztyńska,
• Jaskinia Awen Wszystkich Świętych,
• Jaskini Studnisko.

Wejścia do jaskiń mogą mieć miejsce pod kilkoma warunkami. Mamy nałożone ograniczenia czasowe:

• Jaskinię Studnisko można zwiedzać jedynie w terminie od 1 września do 14 listopada każdego roku, jedynie od piątku do poniedziałku oraz w dni ustawo wolne od pracy.
• Jaskinia Urwista, Jaskinia Koralowa, Jaskinia Olsztyńska, Jaskinia Awen Wszystkich świętych są dostępne w terminie od 16 kwietnia do 14 listopada, od piątku do poniedziałku oraz w dniu 2 maja i dni ustawowo wolne od pracy.

Należy brać pod uwagę także ograniczenia dotyczące liczby osób mogących odwiedzić obiekty:

• Do Jaskini Olsztyńskiej może wejść w ciągu miesiąca maksymalnie 30 osób.
• Jaskinia Urwista, Jaskinia Koralowa, Jaskinia Awen Wszystkich Świętych i Jaskinia Studnisko mogą dziennie gościć nie więcej, niż 30 osób.

Niezmienny pozostaje obowiązek rejestracji planowanych zejść na platformie skaly.pza.org.pl. Co ważne: przy rejestracji należy wskazać Klub oraz ilość osób wchodzących do obiektu (co może się w przyszłości zmienić).

W dokumencie regulującym zasady korzystania z jaskiń Sokolich Gór, można znaleźć zalecenie dotyczące informowaniu Grupy Jurajskiej GOPR o planowanych wizytach w jaskiniach. Próbowałem ustalić, czy istnieje jakiś przepływ informacji pomiędzy skaly.pza.org.pl a GOPRem i wygląda na to, że w praktyce najlepiej będzie traktować Podlesice jako kolejnego „Powierzchniowego” – przecież zawsze komuś zostawiamy informację o czasie, miejscu akcji i planowanych godzinach wyjścia, więc niech GOPR będzie dodatkowym odbiorcą komunikatów. Nasuwa się teraz pytanie: czy jurajski GOPR jest przygotowany na obsługę tego typu zgłoszeń i w praktyce coś z nimi zrobi? Czy będzie pilnować i weryfikować kompletu zgłoszeń wejście-wyjście? Na ten temat chyba należałoby porozmawiać z samym GOPRem. Może kiedyś, przy okazji tego się podejmę.

Warto nadmienić, że omawiane w tym tekście zezwolenie jest ważne jedynie do 14 listopada 2025 roku. Jak w kolejnych latach będzie wyglądać dostęp do jaskiń na terenie rezerwatu Sokole Góry? Tego możemy się jedynie domyślać. Jest to jednak w pewnej mierze zależne od nas samych, od respektowania przez nas obecnie nałożonych zasad.

Czy dużo zmieniło się w porównaniu z wcześniejszymi zasadami dostępu do jaskiń? Dla przeciętnego speleologa – w zasadzie niewiele. Mamy ograniczone dni tygodnia w których można nurkować pod ziemię, co jest nowością, ale będąc szczerym, nie wydaje mi się to jakimś gigantycznym utrudnieniem. Wystarczy trochę inaczej rozplanować wyjazdy, tyle. To, co jest dla mnie bardziej odczuwalne to fakt, że w skład listy dostępnych jaskiń nie weszła Jaskinia Pod Sokolą Górą (inaczej Jaskinia Pochyła), warta uwagi ze względu na unikalną główną komorę, potrafiącą zaskoczyć rozmiarem. Teoretycznie nie stanowi ona atrakcji sama w sobie, natomiast zawsze warto było zerknąć do środka podczas pobytu w jej okolicy.

To w zasadzie tyle na temat Sokolich Gór. Osoby zainteresowane szczegółami dokumentu, zapewne będą mogły go niedługo pobrać ze stron PZA czy RDOŚu. Na pewno warto zapoznać się z całością pisma, w ciekawy sposób uszczelnia ono działalność na terenie rezerwatu. Czy to dobrze, czy źle? To już każdy musi ocenić według własnego uznania.

Co z pozostałymi jaskiniami na terenach będących pod opieką RDOŚ Katowice?

No właśnie. Czekając na zaktualizowanie zasad dotyczących korzystania z obiektów na terenie Sokolich Gór, zacząłem się rozglądać po mapie, Internecie, notatkach i odrobinę się zdziwiłem.

Zaskoczyło mnie to, jak małą wiedzę posiadałem w zakresie ograniczeń dotyczących zakazów wejść do jaskiń! Do niedawna sprawa wydawała się prosta: Tatry to TPN, Karta Taternika Jaskiniowego itd., Jura to Sokole Góry, czyli RDOŚ, poza tym jakieś porozrzucane na Jurze obiekty ze swobodnym dostępem, ewentualnie są też jaskinie leżące na terenach prywatnych, zejście do których nie grozi mandatem, ale co najwyżej postrzałem ze śrutówki zdenerwowanego gospodarza.
Tymczasem zapis który znalazłem na stronie https://www.gov.pl/web/rdos-katowice/jaskinie-w-rezerwatach był dla mnie… zaskakujący:

„…w świetle obowiązujących obecnie przepisów, wyłącznie Jaskinia Głęboka w rezerwacie Góra Zborów została udostępniona do ruchu turystycznego. Do wszystkich pozostałych obiektów znajdujących się w rezerwatach zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego, obowiązuje zakaz wstępu.”

Szybki rzut okiem na mapę, później na wpisy blogowe i zaczyna mi się włos jeżyć się na głowie:

https://www.gov.pl/web/rdos-katowice/rezerwat-ostreznik wpisuje się w regułę dotyczącą zakazu wstępu. Wygląda na to, że Jaskinię Ostrężnicką odwiedziłem na nielegalu. Szybki przeskok na Zieloną Górę (https://www.gov.pl/web/rdos-katowice/rezerwat-zielona-gora) i kolejne zaskoczenie: Odwiedzona Jaskinia w Zielonej Górze to także nielegalne wejście.
To może coś bardziej spacerowego? Ruskie Góry: https://www.gov.pl/web/rdos-katowice/rezerwaty-przyrody „Rezerwat nieudostępniony do ruchu turystycznego”.
Czy w takim razie ostatnia wizyta w Wielkiej Studni Szpatowców, to też był nielegal? Na szczęście nie: jaskinia leży na terenach podległych RDOŚ Katowice, natomiast nie leży na terenie rezerwatu, a przypominam, że „Do wszystkich pozostałych obiektów znajdujących się w rezerwatach zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego, obowiązuje zakaz wstępu.”.
Czyli jednak coś zostało do odwiedzania.

W poszukiwaniu dostępnych jaskiń: przydatne narzędzia

Nasuwa się pytanie: w jaki sposób poradzić sobie z określeniem, czy wybrany do odwiedzenia obiekt leży na terenie rezerwatu? Mapy z których korzystamy, nie zawsze są aktualne, często też nie posiadają informacji o dokładnej granicy rezerwatu.
W tym przypadku z pomocą przyszedł RDOŚ sugerując zerknięcie do Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody (https://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/search.jsf). Przy odpowiednim filtrowaniu danych, można dość szybko i jednoznacznie określić, czy interesująca jaskinia jest na terenie jakiegoś rezerwatu. Dla przykładu zerknijmy na jakiś znany teren, czyli Sokole Góry:

Wrzucone do wyszukiwarki Sokole Góry zwracają rekord, który daje możliwość przeglądania znalezionego obiektu na mapie. To tę mapę wykorzystamy do sprawdzenia, czy jaskinie leżą na terenie rezerwatu:

Pierwszy otrzymany obraz może nieco przerazić – jak dla mnie, mamy tu trochę za dużo informacji:

Kilka kliknięć później można się pozbyć nadmiaru danych. Ja w poniższym przykładzie przełączyłem widok w podkładzie mapowym (prawy górny róg) na “mapa topologiczna skan” plus oznaczyłem “rezerwaty” na legendzie:

Istotna informacja: jaśniejszy pomarańcz wokół Sokolich Gór, to tak zwana otulina, która wg definicji Wikipedii “nie jest – w rozumieniu art. 5 ust. 14 ustawy – formą ochrony przyrody, lecz obszarem, ustanawianym w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka“, czyli jaskinie leżące na terenie otuliny nie podlegają zakazowi wstępu.

Zbliżmy się nieco do mapy: ewidentnie widać, że Zimna, Olsztyńska, Głęboka i Koralowa leżą na terenie rezerwatu.

A teraz dla równowagi jakiś trudniejszy przypadek, czyli wspomniane gdzieś wcześniej Ruskie Góry. Ten rejon traktuję jako nieco trudniejszy do przebadania, bowiem mapy CRFOPu nie zawsze mają naniesione informacje o jaskiniach. W takim przypadku warto posłużyć się jakimś narzędziem pomocniczym. W moim przypadku jest to niezastąpiony Locus Map. Odpalam CRFOP i Locusa by sprawdzić, czy Jaskinia W Ścianie jest w moim zasięgu:

Na pierwszy rzut oka, jaskinia jak najbardziej leży na terenie rezerwatu. Dokładniejsze potwierdzenie można uzyskać zerkając na współrzędne pobrane na przykład z https://jaskiniepolski.pgi.gov.pl/ (1). Mapa CRFOP pokazuje współrzędne punktu (2) wskazywanego myszką (3), więc można już wizualnie sprawdzić, czy dany obiekt jaskiniowy leży na terenie “zakazanym”:

Podobnie można wykorzystać dane z innych apek i stron, poniżej weryfikacja lokalizacji na przykładzie mapy.cz:

Jak widać, istnieje możliwość w miarę szybkiej weryfikacji możliwości dostępu do wybranej jaskini. Czy dałoby się to jeszcze przyspieszyć? Usprawnić?

Zerkałem w dane na PIG`u, analizowałem wystawiane przez CBDG (Centralna Baza Danych Geologicznych) bazy do pobrania i w żadnym ze wspomnianych źródeł nie znalazłem informacji o tym, czy jaskinia leży na terenie rezerwatu. Teoretycznie można w oparciu o współrzędne jaskini sprawdzać, czy dany punkt leży na obszarze “wyłączonym” (informacje o punktach granicznych rezerwatów są ogólnodostępne), ale to już wyższa szkoła jazdy przekraczająca moje umiejętności. GPT teoretycznie podpowiada jakieś rozwiązania:

Aby sprawdzić, czy współrzędne punktu leżą na terenie określonym przez zbiór innych współrzędnych (na przykład granice), możesz użyć różnych metod w zależności od konkretnego przypadku. Oto kilka sposobów:

1. **Metoda punktu w wielokącie**: Jeśli obszar jest ograniczony przez wielokąt (na przykład obszar na mapie), możesz sprawdzić, czy punkt znajduje się wewnątrz wielokąta za pomocą algorytmu punktu w wielokącie, na przykład algorytmu Ray Casting lub metody crossing number.

2. **Metoda współrzędnych geograficznych**: Jeśli obszar jest określony przez współrzędne geograficzne (na przykład długość i szerokość geograficzną na mapie), możesz użyć nierówności geograficznych, aby sprawdzić, czy punkt znajduje się wewnątrz obszaru.

3. **Metoda równań prostych**: Jeśli granice obszaru można opisać równaniami prostymi (na przykład w przypadku obszaru ograniczonego prostymi liniami), możesz sprawdzić, czy punkt spełnia równania wszystkich linii ograniczających obszar.

4. **Metoda graficzna**: Możesz również narysować obszar i punkt na płaszczyźnie i wizualnie sprawdzić, czy punkt znajduje się wewnątrz obszaru.

Oczywiście wybór metody zależy od specyfiki problemu i dostępnych danych. Jeśli masz konkretne dane lub problem do rozwiązania, mogę pomóc Ci bardziej szczegółowo.

…ale poza rozwiązaniem opartym na rysowaniu – niewiele zrozumiałem.
Może innym razem.

Podsumowanie

Poświęcając parę dłuższych chwil na przygotowanie tego tekstu, musiałem zmierzyć się z kilkoma wnioskami. A te nie są przyjemne.
Działając od kilku lat w środowisku związanym z jaskiniami, pomimo posiadania KTJ, nie miałem świadomości tego, jak często działam poza granicami przepisów. Zupełnie, jakbym nie zbudował sobie świadomości tego, że poza świętymi TPN i Sokolimi, są jeszcze inne obszary z ograniczeniami w zakresie wejść do jaskiń. Czy to błąd w szkoleniu, przeoczenie, czy dziura w pamięci – tego nie wiem. Natomiast jestem pewny, że należałoby popracować nad rozpowszechnieniem wiedzy na temat obszarów wyłączonych z podziemnego ruchu. Jak to zrobić? Jakie medium wykorzystać? Jak znaleźć zasoby do ciągłego prowadzenia akcji informacyjnych? Tego nie wiem. Natomiast jestem w stu procentach pewny, że czasami same tablice przy wejściach do rezerwatów, to za mało. Widzę to na swoim przykładzie.

Zamykając swój wywód mógłbym napisać, że nastał nowy czas, czas nowych zasad na terenie Sokolich. Dla mnie osobiście, w przypadku wspomnianego rezerwatu zmieniło się niewiele. O wiele większe zmiany zaszły w mojej świadomości w zakresie pozostałych terenów będących pod opieką RDOŚ Katowice. A pamiętajmy, że Jura to nie tylko Katowice i spółka. Jakie niespodzianki czają się dalej? To już chyba temat na inny “artykuł”.

Podziękowania

Tekst mógł postać tylko i wyłącznie dzięki merytorycznemu wsparciu RDOŚ Katowice, PZA oraz wsparciu członków środowiska speleo. Dziękuję za poświęcony czas i cierpliwość.

Na koniec kilka słów bezpośrednio z RDOŚ Katowice

Komentarz Regionalnego Konserwatora Przyrody:

Szanowne Koleżanki i Koledzy Speleolodzy i miłośnicy przyrody,

jaskinie w jurajskich rezerwatach przyrody to obiekty szczególne z punktu widzenia ich pochodzenia geologicznego, zjawisk jakie je ukształtowały i subtelnego połączenia przyrody ożywionej i nieożywionej jaką stanowią dla Jury a jaką pomimo ogromnej presji turystycznej mozolnie staramy się ochronić.
Pamiętajmy, że rezerwaty przyrody to najwyższa (na równi z parkami narodowymi) forma ochrony przyrody i świadomość potrzeb ich szczególnego poszanowania powinna leżeć u podstaw świadomej turystyki niezależnie czy korzystamy z przyrody jadąc rowerem, spacerując pieszo, wspinając się na skałki czy odwiedzając skarby przyrody ukryte głęboko pod powierzchnią ziemi.
Tylko od nas – świadomych tych wartości i świadomych zasad obowiązujących w rezerwatach przyrody zależy na ile te obiekty będą spełniać swoje podstawowe funkcje ochronne i na ile my w ramach przepisów prawa będziemy w nich mogli podziwiać to co natura chce nam pokazać w swojej najczystszej postaci.

Udostępniając obiekty jaskiniowe w rezerwatach przyrody w ramach wydanych pozwoleń głęboko wierzymy, że środowisko Koleżanek i Kolegów Grotołazów zrzeszone w klubach ma ogromny potencjał do świadomego wykorzystania tej wyjątkowej możliwości, zadba o te obiekty i przyczyni się również do wzmacniania właściwych postaw dla poszanowania zarówno samej przyrody Jury jak i zasad ochrony przyrody wynikających z przepisów ustawy o ochronie przyrody.

I jeszcze jeden bonus: polecane przez RDOŚ Katowice narzędzie – aplikacja mBDL.

Jeśli chodzi o mapy – to mam propozycję, aby przede wszystkim wskazać najprostszy z możliwych sposobów nawigowania poprzez aplikację mBDL, która swoja drogą sprawdza się w terenie w innych celach (polecam).

Pobieramy apkę mBDL z Google i dalej po kolei:

1. Instalujemy i wchodzimy na stronę główną – pod „1” klikamy i mamy aktualną pozycje z GPS, następnie klikamy na „2” i wchodźmy w menu warstw i wybieramy MAPY WMS.
2. Następnie z kolejnego menu wybieramy warstwę „rezerwaty” (są tam też od razu otuliny i inne formy ochrony przyrody).
3. Voila – wiemy gdzie jesteśmy i czy znajdujemy się na terenie rezerwatu czy poza a na dodatek mamy większość jaskiń oznaczoną na open street map 😉

Uzupełnienie, czyli odpowiedzi na najczęściej zadawany pytania (chyba takie FAQ):

Pyt. 1: Rozumiem, że nadal nie można bez KTJ odwiedzać jaskiń w Sokolich?

Zgadza się, trzeba mieć Kartę Taternika albo Kartę grotołaza. Mówi o tym 10 punkt warunków odstąpienia od zakazu: Osoby uczestniczące w wejściach do jaskiń będą przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa, zasad poruszania się w obiektach jaskiniowych oraz zasad ochrony przyrody (w szczególności obowiązujących w rezerwacie przyrody Sokole Góry zakazów i zakresu udostępnienia). Przeszkolenie to będzie udokumentowane przez PZA lub kluby wymienione w sentencji decyzji (np. kartą taternika, kartą grotołaza).

Pyt. 2: Ale dlaczego RDOŚ Katowice ogranicza dostęp do jaskiń? 

No właśnie to nie RDOŚ. Ograniczenia na terenie WSZYSTKICH rezerwatów, wynikają z przepisów Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/ochrona-przyrody-17091515

Art. 15. Zakazy obowiązujące na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody
1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:
(…)
17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska;

RDOŚe korzystając z zapisów ustawy, dają możliwość odstępstwa od zakazów (oczywiście pod jakimiś warunkami).

Pyt. 3: Co ma wspólnego ten tekst z RDOŚ Katowice?

Po tym jak stworzyłem ten tekst, zacząłem zawracać głowę ludziom w Katowickim RDOŚu prosząc, by rzucili na niego okiem. Nie chciałem popełnić jakiegoś błędu, który mógłby wprowadzać Czytelników w błąd. Inaczej rzecz ujmując, RDOŚ Katowice nie tylko zweryfikował tekst pod względem merytorycznym, ale i dorzucił kilka przydatnych uwag i sugestii, które w większości zostały uwzględnione.

Ciąg dalszy zapewne nastąpi 😉